Jubileusz miasta Pelplin w „Roku Stefana Łaszewskiego”

Stefan Łaszewski był bardzo związany z Pelplinem m.in. mieszkał tutaj przez ok. 17 lat, uczęszczał  do ówczesnego progimnazjum biskupiego Collegium Marianum, a także został pochowany na pelplińskim cmentarzu. Swoją działalnością znacząco przyczynił się do kształtowania polskości na ziemi pomorskiej, powrotu tej ziemi do Polski oraz kształtowania administracji państwowej i samorządowej. W ramach obchodów Roku Stefana Łaszewskiego, przypominamy też 90. rocznicę nadania praw miejskich dla Pelplina.

Zanim nadano prawa miejskie, Pelplin był często nazywany miastem, co potwierdzają zachowane teksty źródłowe. „Kurier Warszawski” relacjonując przejmowanie miejscowości pomorskich w tekście z 30 stycznia 1920 r. podał: Wieczorem odbyła się zabawa ludowa z pochodem po ulicach miasta. Całe miasto iluminowano (…), a wtedy Pelplin był wsią. Z kolei pismo „Ziemia” z 1923 r. zamieściło tekst Z miast pomorskich, w którego treści znalazł się tekst ks. R. Frydrychowicza Pelplin i zdjęcie katedry, a wtedy Pelplin był wsią. Natomiast Wydawnictwo Ksiąg Adresowych z Grudziądza wydało w 1925 r. księgę pt. „Adresy miasta Tczewa i Pelplina”. Z tytułu wynika, że Pelplin był miastem w 1925 r. Na przekonanie o tym, że Pelplin jest miastem w dużej mierze wpływała znajdująca się na jego terenie siedziba biskupa.

1 stycznia 1931 r. gminę Pelplin przekształcono w miasto Pelplin, co ustalono  rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 12 listopada 1930 r. o zaliczeniu gminy wiejskiej Pelplin w powiecie tczewskim, województwie pomorskiem w poczet miast (Dz. U. z 1930, nr 86, poz. 669), które weszło w życie z dniem 1 stycznia 1931 r. W §  1. tego rozporządzenia podano: Gminę wiejską Pelplin w powiecie tczewskim, województwie pomorskiem, zalicza się do rzędu miast i zezwala się na przyjęcie przez nią ustroju i rządzenie się według przepisów ordynacji miejskiej dla sześciu wschodnich prowincyj z dnia 30 maja 1853 r. (Zb. ust. pr. str. 261), zmienionej częściowo rozporządzeniem Ministra b. dzielnicy pruskiej z dnia 12 sierpnia 1921 r. (Dz. U. R. P. Nr. 71, poz. 490). Zaznaczyć należy, że powstałe miasto funkcjonowało w oparciu o przepisy pruskiej ordynacji miejskiej z 1853 r., a cytowane rozporządzenie zostało podjęte na podstawie ordynacji wiejskiej dla siedmiu wschodnich prowincyj z dnia 3 lipca 1891 r. Taki stan prawny obowiązywał na Pomorzu i w Wielkopolsce, gdzie w okresie od 1920 r. do 1933 r. ustrój miast, gmin, obszarów dworskich i wójtostw regulowały pruskie ustawy z okresu zaborów zebrane w tzw. Zbiorze ustaw pruskich, które obowiązywały do 1933 r.

„Głos Robotnika” pismo związane z Narodową Partią Robotniczą 22 listopada 1930 r. o okoliczności nadania praw miejskich dla Pelplina napisał: Na mapie Rzeczypospolitej przybyło zatem nowe miasto – najmłodsze w Polsce, które jednak tylko w roli miasta może uchodzić za najmłodsze, sama nazwa bowiem i miejscowość należy do najstarszych i najoryginalniejszych w Polsce. (…) Tylko dziwne koleje losu sprawiły, że Pelplin był aż do dzisiaj „wsią” oryginalną zresztą bardzo. „Wieś” ta bowiem położona przy tak ważnym szlaku jak Gdańsk - Warszawa liczy 5300 mieszkańców, posiada od dawna brukowane ulice i chodniki, dwu, trzy czteropiętrowe kamienice, gmachy historyczne, trzy rynki i plac sportowy, elektrownię dostarczająca prądu na trzy powiaty, mleczarnię parową i cukrownię, w której pracuje 500 robotników. Owa niezwykła wieś jest od stulecia rezydencją biskupa chełmińskiego, posiada seminarium duchowne i gimnazjum 8 – klasowe i jeden z najwspanialszych zabytków, katedrę gotycką z organami. (…). Pielgrzym z 20 listopada 1930 r. przedrukował tę informacje i dopisał: Nie wszystkie szczegóły odpowiadają rzeczywistości, ale niewątpliwie notatki powyższe napisane zostały z  wielką życzliwością dla naszej miejscowości.

Szczególną zasługę dla nadania praw miejskich Pelplinowi miał biskup Stanisław W. Okoniewski. Jego aktywna działalność m.in. w obszarze kultury i dobre koneksje polityczne pomogły w nadaniu praw miejskich. To podniosło rangę Pelplina, na czym biskupowi zależało.

W 1933 r. roku na podstawie ustawy z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego wprowadzono nowy ustrój samorządu. Zamiast dotychczasowych wójtostw, gmin, obszarów dworskich w 1934 r. wprowadzono gminy (tzw. wielowioskowe) i gromady – odpowiedniki obecnych sołectw. Także na podstawie tej ustawy dotychczasowe rozporządzenie o utworzeniu miasta Pelplin utraciło moc obowiązującą, a Pelplin przyjął ustrój dla miast określony w cytowanej ustawie.

Organem stanowiącym miasta była rada miejska, organem wykonawczym magistrat,  a od połowy 1933 r. zarząd miasta z burmistrzem na czele. Burmistrz był kierownikiem  administracji i gospodarki komunalnej oraz reprezentował miasto na zewnątrz. Pierwszym komisarycznym burmistrzem w 1931 r. był Teofil Sikorski. Następnie po pewnych problemach z wyborem następcy 29 września 1932 r. burmistrzem wybrano Stanisława Chmieleckiego, który objął urząd 3 stycznia 1933 r. i pełnił go do wybuchu wojny w 1939 r.

Polska administracja miejska w Pelplinie funkcjonowała do 1939 r. Wtedy władzę przejęli okupanci niemieccy. Po zakończeniu wojny w 1945 r. przywrócono przedwojenny ustrój miasta, ale wzmocniono rolę rady zmieniając jej nazwę na Miejska Rada Narodowa w Pelplinie. Zabieg ten miał na celu zwiększyć rolę ludu pracującego miast i wsi, jak to głosiła ówczesna propaganda komunistyczna. Burmistrzami w powojennym okresie byli Jan R. Brzozowicz (od 1945), Kazimierz Burchard (od 1946) i Józef Siemiątkowski (od 1949). W 1950 r. w wyniku zmian ustrojowych zlikwidowano funkcję burmistrza, a jego obowiązki przejął przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej. W wyniku reform ustrojowych w 1973 r. gmina Pelplin i miasto Pelplin, jako dwie odrębne jednostki administracji państwowej otrzymały wspólne organy władzy. Organem stanowiącym była Rada Narodowa Miasta i Gminy Pelplin, a wykonawczym Naczelnik Miasta i Gminy Pelplin. Ten stan trwał do 1990 r. kiedy w wyniku fundamentalnej reformy samorządowej zmieniono ustrój gmin wprowadzając samorządy i zmieniono nazwy organów władzy. Wtedy organy gminy Pelplin i miasta Pelplin otrzymały  nazwy Rada Gminy i Miasta Pelplin, a od 1991 r. Rada Miejska w Pelplinie oraz Burmistrz Gminy i Miasta Pelplin. W 1992 r. połączono miasto Pelplin z gminą Pelplin, tworząc jedną jednostkę samorządu terytorialnego. Odtąd organem stanowiącym jest Rada Miejska, a organem wykonawczym Burmistrz Miasta i Gminy Pelplin, chociaż po połączeniu powinien nosić nazwą Burmistrz Gminy Pelplin. Jednak przeważyła tradycja i dalej w nazwie jest stosowana funkcja „miasta i gminy”. Pierwszym Burmistrzem został  Jerzy Sykutera (1989 – 1994), a następnie Andrzej Stanuch (1994 – 1998), Wojciech Wanke (1998 – 2002), A. Stanuch (2006 – 2014), Patryk Demski (2014 – 2018), Tomasz Czerwiński (pełniący obowiązki Burmistrza 2018), Mirosław Chyła (od 2018 i nadal). 

Terytorium miasta Pelplin zostało dwukrotnie zmienione. Na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 25 listopada 1957 r.  w sprawie  zmiany granic niektórych miast w województwie gdańskim. W  §  1. tego rozporządzenia zapisano:

§  1. W województwie gdańskim wyłącza się:

1) z gromady Rożental w powiecie tczewskim osiedle Pelplin-Wybudowanie i włącza się je do miasta Pelplin w tymże powiecie,

Druga zmiana nastąpiła w oparciu o rozporządzenie Prezesa rady Ministrów z dnia 6 grudnia 1969 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie gdańskim. W § 1. tego rozporządzenia podano:

§ 1. W powiecie tczewskim, województwie gdańskim wyłącza się:

2) z miasta Pelplin obszar o powierzchni 647,21 ha i włącza się go do gromady Rożental,

3) z gromady Rożental część wsi Pomyje o powierzchni 3,82 ha i włącza się ją do miasta Pelplin.

W roku jubileuszu zamierzamy przypomnieć ludzi, którzy przyczynili się do powstania i rozwoju miasta Pelplin. W siedzibie Rady Miejskiej będą wyeksponowane dokumenty związane z samorządem miejskim Pelplina. Z kolei w „Informatorze Pelplińskim” ukazują się oraz będą publikowane artykuły związane z kształtowaniem się miasta. W styczniowym numerze Informatora można było przeczytać tekst pt. Nadanie praw miejskich dla Pelplina. Następny dotyczyły historii siedziby Rady Miejskiej. W opracowaniu są również kolejne artykuły dotyczące dziejów różnych obszarów funkcjonowania samorządu miejskiego.